ROZMÓWKI SÓWKI – cz. 2 i jeszcze kilka dodatkowych materiałów

Miejscownik jest jednym z trudniejszych przypadków w języku polskim, głównie ze względu na wiele różnych końcówek fleksyjnych oraz liczne alternacje głoskowe (przynajmniej w liczbie pojedynczej – w liczbie mnogiej formy miejscownikowe są wręcz bajecznie proste w tworzeniu). Dlatego dzisiaj dzielę się materiałami, które pomogą utrwalić formy miejscownikowe rzeczowników rodzaju żeńskiego*.

Jak to w ogóle z tym miejscownikiem jest?

Tym, którzy wolą tabelki od razu mówię: tabelka jest poniżej!

Jeżeli temat wyrazu kończy się głoską „c”, „ż”, „dż”, „cz”, „dz”, „sz”, „rz”**, a więc jedną z głosek funkcjonalnie miękkich (poza „l”), to otrzymuje końcówkę fleksyjną „y”.

Jeżeli temat wyrazu kończy się głoską „l”, głoską miękką „sia”, „zia”, „cia, „dzia”, „nia”, „ś”, „ź”, „ć”, „dź”, „ń”, „j” albo głoską zmiękczoną, czyli taką, za którą jest głoska „i”, to otrzymuje końcówkę fleksyjną „i”***.

Jeżeli temat wyrazu kończy się głoskami „cja”, „sja” lub „zja”, to otrzymuję końcówkę fleksyjną „i”.

Jeżeli temat wyrazu kończy się głoską „k”, to ulega ona przekształceniu w głoskę „c”, a po niej pojawia się jeszcze końcówka fleksyjna „e”.

Jeżeli temat wyrazu kończy się głoską „g”, to ulega ona przekształceniu w głoskę „dz”, a po niej pojawia się jeszcze końcówka fleksyjna „e”.

Jeżeli temat wyrazu kończy się głoską „ch”, to ulega ona przekształceniu w głoskę „sz”, a po niej pojawia się jeszcze końcówka fleksyjna „e”.

Jeżeli temat wyrazu kończy się głoską „ł”, to ulega ona przekształceniu w głoskę „l”, a po niej pojawia się jeszcze końcówka fleksyjna „e”.

Jeżeli temat wyrazu kończy się głoską „r”, to ulega ona przekształceniu w głoskę „rz”, a po niej pojawia się jeszcze końcówka fleksyjna „e”.

Jeżeli temat wyrazu kończy się głoską „h”, to ulega ona przekształceniu w głoskę „ż”, a po niej pojawia się jeszcze końcówka fleksyjna „e”.

Jeżeli temat wyrazu kończy się głoską twardą „b”, „f”, „m”, „n”, „p”, „s”, „w”, „z”, to ostatnia głoska zmiękcza się i za nią pojawia się głoska „e”.

Jeżeli temat wyrazu kończy się głoską „d”, to ulega ona przekształceniu w głoskę „dzi”, a po niej pojawia się jeszcze końcówka fleksyjna „e”.

Jeżeli temat wyrazu kończy się głoską „t”, to ulega ona przekształceniu w głoskę „ci”, a po niej pojawia się jeszcze końcówka fleksyjna „e”. 

 

Ufff! To teraz w formie tabelki:

Do pobrania tabelka: https://drive.google.com/file/d/1qX4_00Ya2BYtwm4RLCI0_1lgqJssbQSm/view?usp=sharing

No i trzeba pamiętać, że są jeszcze pojedyncze wyjątki…

No dobra, teoria jest, to czas na praktykę. W ćwiczeniach pomogą rozmarzone sówki i inne ptaszyny. Przy okazji przypomnę od razu swoje zeszłoroczne Rozmówki Sówki.

Do pobrania plansza z sówkami: https://drive.google.com/file/d/1yD6rhlUkf9Ex4p_BL3yVYDCmcRXICaKw/view?usp=sharing

Do pobrania plansza z kolorowymi ptakami: https://drive.google.com/file/d/1d0BwxtKdotxw3Wk0JAOv1k1DTB5On-xE/view?usp=sharing

O czym one myślą? Sprawdźmy. Należy zakręcić kołem fortuny, a następnie powiedzieć, o czym dana postać myśli. Po zakręceniu kołem można kliknąć przycisk z napisem „remove”, żeby usunąć daną ilustrację – wówczas nie będzie ryzyka, że kolejny ptak będzie myśleć o tym samym.

Koło fortuny z wyrazami z tematami kończącymi się głoskami funkcjonalnie miękkimi poza „l”, a więc mające w miejscowniku końcówkę fleksyjną „y”:

Koło fortuny z wyrazami z tematami kończącymi się głoską „k”, a więc mające w miejscowniku alternację „k” do „c” i końcówkę fleksyjną „e”:

Koło fortuny z wyrazami z tematami kończącymi się głoską „p”, „b”, „n”, „w”, a więc mające w miejscowniku zmiękczenie ostatniej głoski w temacie oraz końcówkę fleksyjną „e”:

Oczywiście, karty z ptakami można wykorzystać też do innych zadań. Mam przygotowane dodatkowe karty z wymienionymi cechami przedmiotów. Nasz podopieczny sam musi wybrać wyraz, który pasuje do danego opisu i użyć tego wyrazu w formie miejscownika. To zadanie bardziej sprawdzi się u osób lepiej znających język polski czy wręcz na zajęciach logopedycznych do ćwiczenia rozumienia ze słuchu oraz rozwijania zasobu słownictwa.

Do pobrania pierwszy zestaw plansz z opisami: https://drive.google.com/file/d/12R3KR7Ahblqy6VXSGEoNEm1gMpeWE5rV/view?usp=sharing

Do pobrania drugi zestaw plansz z opisami: https://drive.google.com/file/d/1btnFY998H-tulU7ti3YBN7vNCyRpe2dt/view?usp=sharing

Do pobrania trzeci zestaw plansz z opisami: https://drive.google.com/file/d/1SbCJmgg_H57tPUkIrgCjgaDf1tOX-ucu/view?usp=sharing

*Oraz rzeczowników rodzaju męskiego, które w liczbie pojedynczej odmieniają się zgodnie z wyrazami żeńskotematowymi, np. „tata”, „poeta” czy „radża”.

**Głoski funkcjonalnie miękkie można łatwo zapamiętać dzięki rymowance:

Cedr żyje, dżdżu czeka,

dzwoni las, szumi rzeka.

Pierwsza litera każdego wyrazu odpowiada jednej głosce funkcjonalnie miękkiej.

***Nie zawsze jednak w piśmie widać różnicę. Np. w słowie „Mania” zapis „ni” odpowiada głosce miękkiej „ń” (środek języka unosi się w stronę podniebienia). Z kolej w słowie „Dania” zapis „ni” odpowiada głosce zmiękczonej, a więc głosce „n”, która dodatkowo wymawiana jest z ruchem języka w stronę podniebienia. Dlatego właśnie mówić będziemy o „Mani” z jednym „i” i „Danii” z dwoma „i” na końcu.